warzenie Soli
Sól warzona– inaczej chlorek sodu NaCl. Nazwa pochodzi od greckich słów halos – sól, słony, oraz lithos – kamień. Minerał znany i używany od czasów starożytnych. Głównym składnikiem jest chlorek sodu.
Sól warzona jest solą drobną, jednorodną o śnieżnobiałym kolorze. Otrzymuje się ją w procesie parowania i krystalizowania solanki. Sól to potoczna nazwa skały osadowej soli kamiennej, której głównym minerałem jest halit. Podrzędnie sól może zawierać domieszki innych minerałów ‒ siarczanów i chlorków wapnia, magnezu i potasu. W skupieniach halitu pospolicie obecne bywają domieszki ziaren piasku kwarcowego, substancji bitumicznych, a przede wszystkim innych chlorków i siarczanów charakterystycznych dla cyklotemów ewaporacyjnych, np. kizeryt, polihalit, karnalit, sylwin, gips, anhydryt, czasami siarka rodzima (Kłodawa).
W starożytnych Chinach ważnym solnym regionem był Syczuan, gdzie już w 3000 r. p.n.e. wytwarzano sól z naturalnych solanek przez gotowanie. W 252 r. p.n.e. odkryto, że solanka nie powstaje w stawach, z których ją czerpano, lecz wypływa spod ziemi. Zaczęto wiercić pierwsze studnie solankowe. W połowie XI w. producenci soli z Syczuanu opracowali metodę wiercenia udarowego, która stała się najbardziej zawansowaną techniką wiercenia na świecie przez następne 700-800 lat.
Produkcja
Sól warzoną w sposób tradycyjny uzyskiwano poprzez warzenie metodą wyparowania solanki, pochodzącej ze źródeł słonych lub wody morskiej. W strefie śródziemnomorskiej przy odparowywaniu soli człowiek korzystał z bezpośredniej operacji Słońca, o tyle w strefie środkowoeuropejskiej, gdzie lato jest krótsze, a deszcze częstsze, podstawę warzenia soli stanowiło sztuczne światło. Badania archeologiczne dostarczyły przekonywujących dowodów istnienia warzelni soli w okresach późnobrązowym i wczesnożelazowym (VII i V wiek p.n.e. ) w różnych częściach Europy środkowej i zachodniej. W Polsce najstarsze ślady warzenia soli sprzed około 6000 lat odnaleziono w okolicach Krakowa, Przemyśla i na Kujawach.
Współcześnie warzenie soli jest jedną z podstawowych metod pozyskiwania różnych gatunków soli. W kopalniach głębinowych (takich jak KS Wieliczka) woda jest wtłaczana w pokłady soli, rozpuszcza pokłady soli, i pod postacią solanki jest czerpana na powierzchnię gdzie trafia do warzelni. Solanka z źródeł podziemnych lub woda morska, również jest doprowadzana do warzelni. Dzisiejsze warzelnie to warzelnie próżniowe, w których można odparować wodę lub zagęścić i wyczyścić solankę przy wykorzystaniu dużo mniejszej ilości energii niż w warzelniach tradycyjnych. W pierwszym etapie dochodzi do podgrzania, zhomogenizowania i oczyszczenia solanki z elementów nierozpuszczalnych. Zagęszczona i jednorodna solanka jest podgrzewana do temperatury w przedziale 35-40 stopni Celsjusza, przy której osiąga temperaturę wrzenia. W wyniku odparowania powstaje sól, która ma skład chemiczny taki jak zagęszczona solanka – czystej soli kuchennej, soli morskiej lub himalajskiej, czy różnych soli specjalnych w których znajduje się większa ilość minerałów (w zależności od tego z jakiego źródła pochodziła solanka).
Zastosowanie
Znaczenie spożywcze
Sól warzona spożywcza to najbardziej uniwersalna przyprawa na świecie, potrzebna do przygotowania niemal każdego dania. Skutecznie wzmacnia smak potraw, a równocześnie jest najstarszym naturalnym konserwantem znanym ludzkości.
Znaczenie przemysłowe
Oczyszczona sól warzona znajduje zastosowanie w produkcji soli uzdatniających i zmiękczających wodę oraz środków do zmywarek. Jest podstawowym surowcem używanym w przemyśle chemicznym w produkcji sody, chlorku oraz wodorotlenku sodu. Jest również niezbędna w produkcji barwników oraz w elektrolizie.